پشكداریا نڤیسه‌رێن كورد ل پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ د ڕۆژنامه‌یا كوهستان دا


سیپان علي محمد،

هه‌رچه‌نده‌ كو ڕۆژنامه‌یا كوهستان ب زمانێ فارسى ده‌ركه‌ڤت لێ ده‌ربرین ژ هه‌ست و سوزێن ملله‌تێ كورد ل هه‌مى جهان دكر، له‌ورا هه‌ر زوى ناڤوده‌نگێ ئه‌وێ ل جهێن دى یێن كوردستانێ به‌لاڤ بوون و ره‌وشه‌نبیرێن پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ ژى ده‌ست ب به‌لاڤكرنا بابه‌تان د ئه‌ڤێ رۆژنامه‌یێدا كرن، هه‌ژییه‌ بێژین كو پترین پشكداریا كوردان ل پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ ژ پشكا كوردستانا باشور ب تایبه‌ت باژێرێ سلێمانیێ بوو و ئه‌ڤ چه‌نده‌ ژى ژ بو چه‌ندین ئه‌گه‌ران ڤه‌دگه‌ریت ژ ئه‌وان: نزیكیا سلیمانیێ ژ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ و شاره‌زاییا ره‌وشه‌نبیرێن ڤى باژێرێ د زمانێ فارسیدا، لێ تشتێ دهێته‌ تێبینیكرن ئه‌وه‌ كو پشكداریا ره‌وشه‌نبیرێن سلێمانیێ د رۆژنامه‌یا كوهستاندا ب شێوه‌یه‌كى سه‌ره‌كى ب بابه‌تێ هوزانێ سنورداركرى بوو و پتریا ئه‌و كه‌سێن پشكدارى د بابه‌تێن ئه‌ڤێ رۆژنامه‌یێدا دكرن هوزانڤانبوون، مینا پیره‌مێرد، كاردوخى، بێكه‌س، زیوه‌ر …هتد و بتنێ نڤیسه‌رێ باكورێ كوردستانێ كو گۆتارێن په‌خشانكى د نڤیسین ئیحسان نوورى پاشا بوو، كو چه‌ندین زنجیره‌یێن گووتاران د رۆژنامه‌یێدا به‌لاڤ كربوو.
د هژماره‌ (35) دا هوزانڤان (كاردوخى) ژ حه‌له‌بچه‌ پارچه‌ هوزانه‌ك بو رۆژنامه‌یا كوهستان فرێ كریه‌ :

شاعر ئه‌گه‌ر شعرى هه‌مو ریكو سواره‌
گه‌نجینه‌ى ئه‌شعارى به‌بێ حدو شوماره‌
… شعرى كه‌ نه‌بیته‌ سه‌به‌بى نهچه و هه‌ڵسان
اصلاحى نه‌كا حاله‌ تو عاداتى په‌ریشان
… “كاردوخى” ئه‌گر ناقصه‌ أشعار وتارت
تویش كوردیو مه‌حكومى وه‌كو قه‌ومى هه‌ژارت

هه‌روه‌سا د هژماره‌ (50) دا كه‌سه‌ك ب ناڤێ (زه‌كى ئه‌حمه‌د) ژ باژێرێ كویه‌ سه‌ر ب هه‌ولێرێ ڤه‌ پشكداریێ د رۆژنامه‌یا كوهستاندا دكه‌ت ب هوزانه‌كا (شوكرى فه‌زل 1882-1926) كو ئێك ژ ئه‌دیب و شاعێر و كه‌سایه‌تیێن كورد ل به‌غدا بوو:

ئیش كه‌ روى ایسته‌ له‌ هه‌ورازه‌ سه‌ره‌ لیژى نه‌كه‌ى
فكرى دوریشى ده‌وى هه‌ر به‌ دعا و نویژى ئه‌كه‌ى
… شا وه‌كو شایه‌كى شه‌تره‌نجه‌ له‌ عاله‌م ئیمرو
گه‌وره‌ قانوونه‌ قسه‌ى كورت ئه‌مه‌ یه‌ درێژى نه‌كه‌ى

د هژمارا (57) ژ رونامه‌یێدا (زه‌كى ئه‌حمه‌د) جاره‌كا دى پشكداریێ د كوهستانێدا دكه‌ت، هوزانه‌كا (حاجى قادرێ كۆیی) د په‌سنا خۆدایێ مه‌زندا هنارتیه‌ كو د به‌راهیا وێدا هاتیه‌:

ئه‌ى بێ نه‌ ڤیر و هه‌ستا، هه‌ر تویى كه‌ به‌رقه‌رارى
بێ دار و بێ دیارى، بێ دار و پایه‌دارى
و ل دوماهیاوێدا دبێژیت:
مه‌علوومه‌ بوچى حاجى مه‌دحت ده‌كا به‌ كوردى
تا كه‌س نه‌لێ به‌ كوردى نه‌كراوه‌ مه‌دحى بارى

د هژماره‌ (78) ژ رۆژنامه‌یا كوهستانهوزانڤان(زیوه‌ر)( )ژ باژێرێ سولێمانیێ ب نڤیسینا غه‌زه‌له‌كێ پشكدارى د رۆژنامه‌یا كوهستان دا كریه‌ و دبێژیت:

تكانى ئابروى چه‌مه‌ن ، به‌ رویى ئابداره‌وه‌
شكانى نرخى نه‌سته‌ره‌ن، بزلفى مشكباره‌وه‌
چمه‌ له‌مه‌ى له‌ نه‌ى له‌جام ، ئه‌گه‌ر به‌ له‌نجه‌ بێته‌ لام
به‌رویى تابداره‌وه‌ ، بچاوى پر خماره‌وه‌
عه‌ره‌ق نیه‌ له‌ عاله‌ما كه‌ لابه‌رێ له‌ دل غه‌ما
جگه‌ له‌ قگره عاره‌قى له‌ روت كه‌ دیته‌ خواره‌وه‌

ژلایه‌كێ دویڤه‌ هوزانڤانێ میللى یێ رۆژهه‌لاتێ كوردستانێ (حاجى باقى به‌نگینه‌) كو خه‌لكێ (سه‌قزه‌) بوو ماوه‌یه‌كى ل سلێمانیێ ژیایه‌، ب رێكا رۆژنامه‌یا (ژین)( )سلاڤان بو كوهستانێ فرێ دكه‌ت و دبێژیت:

بنووسه‌ تازه‌ى من بو كوهستان
چیروكى تازه‌ى خانى ئــــــه‌رده‌لان
گیانى شیرینم شیرین كوهستـــــان
لاپه‌ره‌ى مه‌ردیت كه‌وتوته‌ مه‌یدان

د هژماره‌ (80) دا ئێك ژ هوزانێن (غه‌رقى) هاتیه‌ به‌لاڤكرن كو ناڤبرى خه‌لكێ سولێمانیێ یه‌:

ئاواره‌ له‌ ملكو وگن وقوم و برا خۆم
بیچاره‌ و بێگانه‌ و بى عزه‌ت و جا خۆم
دنیا به‌ جهنم كه‌ ئاه‌ وا بێ سه‌ر و باخۆم
مه‌حبووس و گرفتار كفى خه‌صمى خۆا خۆم

هه‌روه‌سا د هژماره‌ (84) دا كو دویماهى هژماره‌ ، هوزانه‌كا (شاكر محه‌مه‌د فه‌تاح) هاتیه‌ به‌ڵاڤكرن، كو ژ گۆڤارا (گه‌لاوێژ) ژ لایێ كه‌سه‌كى ب ناڤێ (ب.ئه‌زمون) ژ سنه‌ هاتیه‌ ڤه‌گوهاستن بو رۆژنامه‌یا كوهستان:

به‌س خۆت هه‌لكیشه‌ به‌ بار ئافته‌وه‌
به‌س بى نیازه‌ به‌ خزمانته‌وه‌
وه‌ره‌ به‌ر دیوان قه‌مى هه‌ژارت
بویان بژمێره‌ كرده‌وه‌ و كارت

ژ لایه‌كێ دویڤه‌ رۆژنامه‌یا كوهستان دویڤچوونا بابه‌تێن رۆژنامه‌یێن كوردى ل پارچه‌یێن دى یێن كوردستانێ دكر و هنده‌ك جاران ئه‌و بابه‌تێن د وان رۆژنامه‌ و گۆڤاراندا به‌لاڤ د بوون جاره‌كا دى به‌لاڤدكرن، بو نموونه‌ د هژماره‌ (38)دا باس ل گۆڤارا ده‌نگێ گیتى تازه‌ دكه‌ت كو ژ لایێ به‌ریتانیاڤه‌ ل به‌غدا دهاته‌ ده‌رێخستن و دیاردكه‌ت كو ئه‌ڤ گۆڤاره‌ ب شێوه‌یێ هه‌فتانه‌ بوو و ب سه‌رپه‌رشتیا (حوسێن حوزنى موكریانى) دهاتى به‌لاڤكرن و خۆدانێ ئیمتیازێ (فائق توفیق) بوو ، رێڤه‌به‌رێ ئه‌وێ (محه‌مه‌د بابان) بوو ، گۆڤاره‌كا (ئه‌ده‌بى – كومه‌لایه‌تى) بوو و تێدا هاتبوو ئه‌ڤ “گۆڤاره‌ ب سه‌ر چ پارت و كومه‌لان ڤه‌ نینه‌”.
د هژماره‌ (52) ژ رۆژنامه‌یێدا گووتاره‌ك ژ رۆژنامه‌یا (روژا نوو) وه‌رگرت، كو ل به‌یروتێ ده‌ردكه‌ڤت، وئه‌ڤ گووتاره‌ سه‌باره‌ت كێشه‌یا كوردان بوو كو د رۆژنامه‌یه‌كا به‌ریتانیدا ب ناڤێ (The news statesman and Nation)هاتبوو به‌لاڤكرن تێدا هاتبوو: كورد ل ده‌ڤه‌ره‌كێ دژین، كو ژ چیایێن قه‌فقاس هه‌تا ئه‌سكه‌نده‌رونه‌ درێژ دبیت:”ئه‌ڤ خاكه‌ وه‌لاتێ ئه‌وانه‌…توركان كه‌ربه‌كا سه‌یر ل هه‌مبه‌ر كوردان هه‌یه‌، ئه‌وان هند كورد نه‌ڤێن تا وى ڕاده‌ى كو دخوازن ئه‌وان قر بكه‌ن، تورك ناهێلن كورد ب زمانێ خۆ باخڤن و بنڤیسن، لێ دڤێت هه‌مى كه‌س بزانن ئه‌ڤ جورێ قه‌ده‌غه‌كرنێ د جیهانا ئه‌ڤرو دا ناهێته‌ قه‌بولكرن”. و د هژمارا (56) دا گووتاره‌كا گۆڤارا گه‌لاوێژ ل سه‌ر ژیانا دكتور كامیران به‌درخان به‌لاڤكر.
ئێك ژ گۆتارێن دى كو كوهستانێ ژ رۆژنامه‌یێن دى وه‌رگرتى گووتاره‌كا زانایێ كورد پیره‌مێرده‌، د هژمارا (855) ژ رۆژنامه‌یا (ژین) دا پیره‌مێردى گووتاره‌ك سه‌باره‌ت رۆژنامه‌یا كوهستانێ و خۆدانێ ئه‌وێ دكتور (ئیسماعیل ئه‌رده‌لان)ى به‌لاڤكر، له‌ورا كوهستانێ ژى سپاسیا ڤى هه‌لویستێ پیره‌مێردى كر و گووتاره‌ك سه‌باره‌ت رۆژنامه‌یا ژین و خۆدانێ ئه‌وێ به‌لاڤكر و ل دوماهیێ ئاماژه‌ ب دووعایه‌كا پیره‌مێردى دا و ده‌قێ ئه‌وێ ب زمانێ كوردى ئینا خوار:”خۆدا به‌رخۆردارى كا دوكتور (ئیسماعیل ئه‌رده‌لان)، ان شا‌و الله ژینى (ژین)ى ئه‌بێ كه‌ 21 ساله‌ و خۆیشى پیرى (پیره‌مێردى) ئاخر خه‌یرى ده‌بێ”.
ژلایه‌كێ دویڤه‌ كوهستانێ چه‌ندین به‌رهه‌مێن ئه‌ده‌بى وه‌ك هوزان و چیروكێن زاروكان ژ رۆژنامه‌یێن كوردیێن هه‌ڤده‌م وه‌رگرتینه‌، وه‌ك هوزانه‌كا ئه‌حمه‌دێ كورێ محه‌مه‌دى (1874-1944) یێ به‌رنیاس ب (نارى) كو ژ گۆڤارا گه‌لاوێژ هاتیه‌ وه‌رگرتن، هه‌روه‌سا چیروكا (بوم و رووڤى) كو ژ رۆژنامه‌یا ستێر ster هاتبوو وه‌رگرتن و چیرۆكا (حاجى رووڤى) كو ژ گۆڤارا روژا نوو هاتبوو وه‌رگرتن.
هه‌روه‌سا رۆژنامه‌یێ گرنگى ب په‌ندێن پێشینان دایه‌ و د چه‌ندین هژماراندا به‌ر چاڤ دكه‌ڤن، بو نموونه‌ د هژماره‌ (27) دا (9) په‌ند هاتینه‌ و ئه‌ڤه‌ ژى هنده‌ك ژ ئه‌وان نموونه‌یان:
1. نان بده‌ به‌ سه‌گ ، نه‌ده‌ به‌ سپله‌.
2. روژ به‌ یه‌ك كه‌له‌شێرى بژى ، هزار روژ به‌ مریشكى مه‌ژى.
3. ئاشتى دواى شه‌ر خۆشه‌.
هه‌روه‌سا د هژماره‌ (28) و (33 ، 34 ، 38، 39 ، 44) و چه‌ندین هژمارێن دیتر دا هاتینه‌ به‌لاڤكرن.
ژ ئه‌ڤا بورى دیار دبیت كو كوهستانێ تا راده‌یه‌كى ببو ده‌رگه‌هه‌ك ژ بوو نڤیسه‌رێن كورد ل پارچه‌یێن دى یێن كوهستانێ، هه‌روه‌سا كوهستان ژ ده‌نگوباس و گۆتارێن روژانه‌یێن دى یێن كوردى ل پارچه‌یێن كوردستانێ و ده‌رڤه‌ى وێ بێ خه‌به‌ر نه‌بوو و د هژماره‌كا گۆتارێن ئه‌وان رۆژنامه‌ و گۆڤاران جهێ خۆ د به‌رپه‌رێن رۆژنامه‌یا كوهستاندا كربوو.

 

 

1 کۆمێنت

وەڵامێک بنووسە

پۆستی ئەلیکترۆنییەکەت بڵاوناکرێتەوە. خانە پێویستەکان دەستنیشانکراون بە *