نڤیسین: فەیلەسۆفێ ئیشراقێ/شهاب الدین سهروردی

وەرگێڕان ژ فارسی: وحید سندی

بزانن ئێکەم تشتێ خودێ حەق ئافراندی، گەوهەرەکێ ژێهاتی بوو، ئەو ب “عەقل” ناڤکر. سێ سفەت ب وی گەوهەری دان: ئێک نیاسینا خودێ، دوو نیاسینا خوە، سێ نیاسینا وان تشتێن نەبووی پاشی بهێن هەبوونێ. ژ وی سفەتێ ب نساینا خودێ ڤە گرێدای، جوانی “حوسن” ئافراند، ئەو ب باشیێ هات نیاسین. ژ سفەتێ گرێدای ب نیاسینا خوەڤە “عشق”ئیناد هەبوونێ، ب دلوڤانیێ هات نیاسین، ژ سفەتێ سێیێ کو ژ تشتێن نەبووی و پاش بێن هەبوونێ خەم “حوزن” ژێ ئافراند، ب دەروون هات نیاسین. ژ ڤان هەرسێیان کو برادەرێن هەڤن و ژ ئێک سەرەکانی هاتینە، حوسن برایێ ئێکەمە، بەرێخوەدانەک ل خوە کر و خوە مەزن و باش دیت، گرنژینەک لدەڤ پەیدابوو، ژ وێ گرنژینێ چەندین فریشتەیێن نێزیک گرنژین. عشق ـکو برایێ ناڤینەـ لگەل حوسنێ لهەڤ کرن و د خزمەتا وێ دابوو، کاریگەریا گرنژینا حوسنێ لسەر وێ پەیدابوو. حوزن ـ کو برایێ کەڤنەـ پێڤە هات گرێدان، پاشی ژ وی دەرئەنجامی ئاسمان و زەڤی هاتن هەبوونێ. دەما عشقێ قەستا مەملەکەتا ئادەمی کری ، دیت حوسن یا ڕوینشتیە و تاجا دەستهەلاتێ و پیرۆزیێ یا لسەری. حوسن دەمەکێ ل باژێرا دگەریا تاکو جهەکێ ژ هەژی خوە و سەلتەنەتا خوە ببینت، دەما نوبەت گەهشتی یوسفی، ل وی دەمی عشقێ دەستێ حوزنێ گرت و سەما ژبوو حوسنێ کر، چونکی لگەل یوسفی جهەک ژ هەژی خوە دیت، چونکی د ناڤبەرا حوسنێ و یوسفیدا چ جوداهی نەبوو، پاشی عشق نەچاربوو دەستێ حوزنێ گرت و بەرەڤ بیابانەکێ چوون، حوزن دەما ژ حوسنێ جودابووین گوتە عشقێ:ئەز لگەلتەبووم د خزمەتا حوسنێدا، ئەو پیرێ مەیە، مادەم ئەوێ ئەم هێلاین باشترین چارە ئەڤە: هەر ئێک ژ مە بۆ لایەکێ بچت. دەما ئەڤ گوتنە حوزنێ گوتی، عشقێ ژی باوەرژێکر و قەستا دەرگەهێ مصرێ کر، خوزنێ ژی قەستا کەنعانێ. رێکا حوزنێ نێزیکبوو، گەهشتە خانیەکێ ل کەنعانێ، ژ باژێری دەرکەڤت و قەستا پیرەکێ کر، داکو بچت دیوانا وی، ئەوژی یەعقوبێ کەنعانی بوو. ژ نشکەکێڤە گەهشتە دەرێ پەرستگەهێ و چاڤێ یەعقوبی ڤێکەڤتن، گەشتیارەکێ بەرنیاس، کاریگەریا دلوڤانیێ لسەر دیاربوو، گوت:”بخێرهاتی!ب هزار خۆشیڤە تو هاتی! تو ژ کیڤە دهێ؟” حوزنێ گوت:” ژ هەرێمەکا نەدیار، ژ باژێرێ پاکان..” یەعقوبی ب دەستێن خوە یێن چەماندیڤە بەرمالک بۆ ڕائێخست و گوتێ وەرە ڕوینە و ئەوژی ل نێزیک ڕوینشت.دەما حوزن و یەعقوب پێکڤە ماین چەند ڕۆژا، هەردوویان گەلەک حەژێککر، یەعقوبی یا هەی پێشکێشی حوزنێ کر، ژ ئەول ڕوناهیا چاڤێن خوە، پاشی پەرستگەها خوە گوهوری بۆ “مالا خەمان ـ بیت الاحزان”. دڤی دەمیدا عشقێ ژی تۆزا بیابانێ ب دۆماهی ئینا و قەستا باژێری کر، چاڤ ل ڤی گەنجیو یێ دی و یێ دی، بەلێ کەسێ ڕوو نەدایێ، ل دۆماهیێ پرسیارا مالا عەزیزێ مصرێ کر، گەهشت بەر دەرگەهێ مالا زولەیخایێ، دەما زولەیخایێ دیتی، گوتێ:” ئەی سەد جاران جان قوربانی تە! تو ژ کیڤە دهێ؟ دێ کیڤە چی؟ تە چ دڤێت؟” عشقێ بەرسڤدا:”ئەز ژ مالا پیرۆزم، ژ کولانا ڕووحا ئاڤا، ژ دەڤ حوسنێ، بەلێ خانیێ من نێزیکە ژ حوزنێ. کارێ من گەشتکرن، سۆفیەکێ بتنێ مە، هەردەمەکێ ل جهەکێ مە، هەر ڕۆژ ل مالەکێ و هەر شەڤ ل مەقامەکێ، لدەڤ عەرەبان دبێژن من عشق و لدەڤ عەجەمان دبێژن من دلوڤانی. ل ئەسمانا ب عەقلی ب ناڤ و دەنگم و ل ئەردی ب ڤیان، ڕاستێ ئەز کەڤنم، لێ هێشتا یا جوان و ژێهاتیمە و خودان پیستەک دەلال و نازکم، ژ مالباتەکا مەزنم. سەرهاتیا من یا درێژە، ئەم سێ برابووین، ئەگەر بێژم دبت تو تێنەگەهی، بەلێ یا گرنگ ئەڤەیە کو دۆماهیک ویلایەتا مە 9جهان ژ ڤێرە یا دویرە، نوکە دێ بۆ تە وەسف کەم دا باشتر تێبگەهی: بزانە بلندیا وێ کۆچکا ئەز ژێ هاتیم 9نهۆمە، دبێژنێ باژێرێ جانی، جهەکە پڕ ژ مەزنی و هیمەتێ، لبەر دەرگەهێ ڤی باژێری پیرەک جوان هەیە و ناڤێ وی نەمریا عەقلی یە و بەردەوام دگەرت بۆ هندێ هەر ب جوانی بمینت، ئەو پیر باش دزانت پەرتووکا خودای ب ڕەهوانی بخوینت و بەلێ یێ لالە، ب ژیێ خوە یێ دێرینە بەلێ چ سال نەدیتنە، ڕاستە یێ د دژواریێن کەڤندا دەربازبووی، لێ هەتا نها سستی نەکەڤتیە لەشێ وی”. پشتی عشقێ ئەڤ ئاخڤتنە کرین، زولەیخایێ پرسیارکر:”پا ئەگەرا هاتنا تە ژ وی جهی چبوویە؟”. عشقێ گوت:” ئەم سێ برابووین، برایێ ئێکێ حوسن بوو، ئەم ژ وی پەروەردەبووینە، برایێ بچویک ژی ناڤێ وی حوزنە، پتریا جارا ئەو د خزمەتا مندابوو، ئەم هەرسێ پێکڤە شادبووین، لێ ژ نشکاڤە دەنگەک هات و هەم ئەسمانی و هەم زەمینی، هەم جسمانی و هەم ڕووحانی، ل ولاتێ مە خزماتی کر، خەلکێ مە حەزکرن وی ببینن و هەمی هاتن دەڤ من و سحبەتکرن، حوسن ژی پێشەوایێ مەبوو، من ئەو بابەت لگەل ڤەکر. حوسنێ گوت:” ڕاوەستن هەتا ئەز بچم ببینم و بزانم دیتنا وی چیە لسەر ڤی کاری پاشی دێ بەرسڤێ دم وە”. مەژی گوتێ : فەرمانا تەیە. حوسنێ ل وی دەمی قەستا مەملەکەتا ئادەمی کر، بۆ خوە جهەکێ خوەش و نازک ئاڤاکر، ئێدی ڕێک نەدا قەستا وی وەلاتی بکەین، ئەم ژی ماین بێ چارە و بێ خودان، لەورا حوزنێ قەستا کەنعانێ کر، من ژی قەستا مصرێ. دەما زولەیخایێ ئەڤ چەندە گوهلێبووی، ڕێزەکا زێدەتر ل عشقێ گرت و ژ جانێ خوە پتر حەژێکر، هەتا وی دەمی یوسف هاتی مصرێ، خەلکێ وی جهی زولەیخا هایدارکر، وێ ژی چیرۆک بۆ عشقێ ڤەگوهاست، عشقێ ژی گەردەنا زولەیخایێ گرت و بەرەڤ دیتنا یوسفی چوون، دەما زولەیخایێ یوسف دیتی ئاگەهی ژ خوە نەما و زێدەتر نەشیا بێهنا خوە فرەهکەت پەردەیا عفەتێ لبەر خوە دڕاند و وەکی شێتا لێ هات. دەما یوسف بوویە عەزیزێ مصرێ، خەبەر گەهشتە کەنعانێ و شەوقێ خوە ل دلێ یەعقوبیدا، ئەوی ژی سحبەتا خوە لگەل حوزنێ بەحسکر، حوزنێ ژی بەرژەوەندی د هندێدا دیت کو یەعقوب دەستێ خێزانا خوە بگرت و بەرەڤ مصرێ بچن، ئێدی یەعقوبی ژی پێشەڕێک ب حوزنێ دا و پێکڤە بەرەڤ مەملەکەتا یوسفی چوون. دەما گەهشتین مصرێ ل پێش کۆچکا عەزیزی ژ نشکاڤە یوسف دیت لگەل زولەیخایێ لسەر تەختێ دەستهەلاتێ ڕوینشتییە، ب گوشەیەکا چاڤی ئیشارەتەک دا حوزنێ.

دەما حوزنێ عشق دیتی، یەکسەر کەڤتە سەر چووکێن خوە و دخزمەتا وێدا ما، سەرێ ڕێزێ بۆ چەماند، لەورا یەعقوبی و نەڤیێن خوەژی وەکی حوزنێ کرن و سەرێ ڕێزێ بۆ یوسفی چەماندن، یوسفی ژی بەرێخوەدا یەعقوبی و گوتێ:” ئەی باب ئەڤەبوو تەئویلا خەونا من، یا من بۆ تە گوتی”.

 ــ ژ پەرتووکا (قصەهای شیخ اشراق، شهاب الدین یحیای سهروردی)ژ سەرهاتیا (فی حقیقت عشق).